Persephone’s granaatappel

Hoofdstuk 1
Het ontstaan van de mythe en haar voorganger

Wanneer westerlingen het woord mythe horen denken ze meestal aan het Griekse Pantheon met zijn goden en godinnen zoals, Zeus, Hera, Ares, Aphroditè, Hades en Persephone. Fascinerende wezens die niets menselijks vreemd was. Hierdoor lijkt het wel alsof ze nog steeds onder ons zijn en eigenlijk is dat ook zo. Al wonen de goden heden ten dagen niet meer op de Olympus. Ze zijn nedergedaald en geïncarneerd in de stralende sterren van het heilige woud – Hollywood - en wonen in de stad der engelen: Los Angelos. Hét Mekka van de filmindustrie.
Wat schuilt hier niet een belangrijke betekenis in!
De goden zijn altijd projecties geweest van oerbeelden die wij, in een nooit stoppende stroom impulsen, nog steeds op het immense scherm van onze binnen- en buitenwereld afspelen.
Zo was dat in de tijd der Grieken. Zo is dat nu en zo was dat bij de bakermat van onze beschaving in het weelderige moerasgebied van de Euphraat en de Tigris. Waar de mens niet alleen letterlijk genoeg voeding en inspiratie opdiepte uit het rijk der vissen, maar - en dit is zeker niet minder belangrijk - dat ook in overdrachtelijke zin deed.
Vanuit de rijke overvloed van deze moerasdelta begon de westerse beschaving zich te ontwikkelen en konden wij uitgroeien tot de moderne mens van nu. Een mens die eigenlijk geen zee te hoog gaat en geen ruimte te ver blijkt te gaan. Maar ook de mens die aan de ene kant nog steeds wordt beheerst door mythen uit het allereerste begin en dat, aan de andere kant, ten stelligste ontkent.
In dit schrijven zullen we proberen dit proces te verduidelijken aan de hand van de mythe Van Pluto en Persephone. Een mythe, die mijns inziens, altijd op de achtergrond is gebleven, terwijl ze, meer dan wij misschien vermoeden, niet alleen vroeger onze ontwikkeling bepaalde, maar dat heden ten dagen nog steeds doet.
Als we deze mythe willen uitdiepen zullen we haar betekenis beter begrijpen als we niet meteen in de Griekse beschaving duiken, maar eerst teruggaan naar de bakermat. De voorchristelijke, zogenaamd heidense, periode. Deze is nagenoeg onbekend voor de mens van deze tijd. Niet alleen omdat het allemaal erg lang geleden plaatsvond. Maar vooral omdat het christendom er zorgvuldig op heeft toegezien dat alles in de vergetelheid is geraakt.
Als men objectief naar het verleden kijkt wordt duidelijk dat dit indertijd functioneel was voor de ontwikkeling van de mensheid, maar wij, moderne mensenkinderen, hebben tegenwoordig zeer geavanceerde hulpmiddelen tot onze beschikking waarmee we veel nieuwe informatie over dat vroege begin tot onze beschikking krijgen. Mede hierdoor komt er steeds meer belangstelling voor de wereld van de oermoeders en wellicht helpt dit ons de cirkel rond te maken. 
Mijns inziens zou het een goede zaak zijn als wij de wereld van de logica - het mannelijk verstandsdenken - zoals ons dat door het christendom is bijgebracht niet langer een zó alles overheersende plaats geven dat onze arme hersenpan er bijkans van kraakt.
Zou het niet beter zijn om die overdreven, rationele benadering van het leven te integreren met de verloren gewaande wijsheid van de moedergodinnen, die ons al zo vroeg leerden de vegetatieve wereld der instincten en de intuïtie te gebruiken?
Zeker nu de moderne mens over de technieken en inzichten beschikt waardoor wij in staat mogen worden geacht de twee werelden eindelijk met elkaar te kunnen laten samensmelten in 'het heilige huwelijk der tegenstellingen'.

Laten we daarom eerst eens kijken naar een van de allereerste mythes. Hierin werd het begin van álles gesymboliseerd. Het schitterende van dit simpele verhaal is dat wij, duizenden jaren later, bij de aanvang van het Christendom dezelfde symboliek opnieuw tegenkomen. Waaruit blijkt dat de oerwaarheid in onze diepste ziel niet verandert. Het is de franje erom heen, oftewel de wervelende beweging van het leven, die de evolutie in ons denken veroorzaakt.
Het begon allemaal met het verhaal van twee vissen die op de bodem de rivier een schitterend ei vonden. Ze begrepen dat dit ei niet in de vissenwereld thuishoorde en daarom duwden ze het met vereende kracht omhoog naar de oever van de rivier. Vervolgens vloog er een stralende duif over. Deze begreep dat het ei wel was bevrucht maar niet uitgebroed kon worden. Ze daalde neder en koesterde het ei tot de tijd rijp was om open te breken. Op welk wonderbaarlijk moment de geboorte tot stand kwam van de Soemerische godin Atargatis. Zij kwam niet alleen. Aan haar hand hield ze haar kleine zoon, die de vorm van een vis had en Ichthys = vis werd genoemd. Het was de jongen die later zou uitgroeien tot haar prins-gemaal en in een nog veel later stadium van onze ontwikkeling op eigen benen zou komen te staan. Zodat hij, in de vorm van de man Jezus, voor een grote omwenteling in onze geschiedenis kon zorgen.

Tijd om even stil te staan bij de diepere betekenis van dit kleine verhaaltje.
Op de eerste plaats zien we die immense, collectieve oerzee der instincten en intuïtie. De bron van onze emoties die in dit stadium nog niet gecontroleerd werd door geest. Ze was slechts een weerspiegeling van de onbewuste collectieve roes en kende nog geen sprankje individualiteit. Deze moest nog helemaal opgebouwd gaan worden en om dát mogelijk te maken lag op de bodem van die 'zee der onbewuste inhouden' het ei der mensheid te wachten. Het waren de vissen, de vertegenwoordigers van onze vegetatieve wereld, die instinctief en intuïtief aanvoelden dat het ei omhoog moest worden gestuwd naar ons bewustzijn, zodat het daar op zijn plek zou kunnen vallen. Hier hield de bemoeienis van de vissen op, want zij konden zich alleen uiteenzetten binnen dat oeverloze, watergebied der emoties.
Wetend dat het ei niet kon worden uitgebroed zolang het niet werd gekoesterd door geest nam hierna een hemellichaam, de duif, het karwei over en zij broedde het geduldig uit.
Later in het christendom vinden we dezelfde symboliek terug. Nog steeds zien we daar dat het ei der mensheid de vruchtbaarheid van lichaam en geest symboliseert. Ook had men niet vergeten dat alle begin uit de vegetatieve wereld der emoties voortkwam.
Als na verloop van tijd de kleine zoon zijn moeder ontgroeit, en duizenden jaren later in de evolutie opstaat als de jonge man Jezus, zien wij, als hij aan het kruis hangt, een verwijzing naar zijn oorsprong. Op een klein bordje boven zijn hoofd staat zijn naam ingegrift: Ichthys = Grieks voor vis.
In het christendom spreekt men ook nu nog over het nederdalen van de heilige geest die, in de vorm van een duif, vrede en rust brengt.
Zo zien we dat er nog steeds gebruik gemaakt wordt van dezelfde vroege symboliek, maar welk een verschuiving heeft er niet plaats gevonden sinds de geboorte van de kleine vissenjongen - die zolang aan de leiband van zijn moeder liep en duizenden jaren evolutie nodig had om van haar los te komen - tot de transformatie van de man Jezus. Die pas tot volle wasdom kon komen op het moment waarop hij zijn kleine 'ik' offerde om op te kunnen gaan in dat majestueuze rijk der geest. Gesymboliseerd door de figuur van de almachtige vader.
Toch is ook op dit belangrijke keerpunt in de evolutie van ons bewustzijn de uitstraling van die eerste moedergodin nog steeds, zij het flauwtjes, aanwezig in de figuur van Maria. Maar welk een verschil zit er niet tussen haar en die eerste godin. Dat was een stralend autonoom wezen. Niet alleen koesterend en troostend maar ook dwaas, zinnelijk en zelfbewust. Nimmer was zij de mindere, of het exclusieve bezit van één enkele man. En al had ze volop genoten van vele, steeds wisselende minnaars, tijdens haar duizenden jaren rijk troonde ze hemelhoog boven alle mannen uit.
Moederaarde was de oppermachtige grootheid van waaruit alle leven ontsproot en in wederkeerde. Er bestond dan ook geen beter voorbeeld waarin de cyclus van geboorte en dood gesymboliseerd kon worden dan de vrouw. Haar status was superieur aan de man, die er in die oertijd nog geen benul van had dat een vrouw werd bevrucht door de inbreng van mannelijk zaad. Hoe inferieur voelde de man zich niet ten opzichte van dat machtige wezen dat kennelijk de geheimen van leven en dood zoveel beter kon doorgronden als hijzelf. Het was pas in een veel later stadium van de ontwikkeling van onze verstandelijke vermogens dat de man begon te begrijpen hoe de vork in de steel zat. Dit inzicht werd meteen het keerpunt. Al zou het nog duizenden jaren duren voordat dit grote omkeringsproces middels het kruisoffer van Jezus zou worden voltooid.

Vanaf het moment waarop het de man begon te dagen dat zijn rol bij de voortplanting evenredig belangrijk was werd het voor hem zaak om zijn eigen zaad te beschermen. En daarmee was het gedaan met de vrije en zelfstandige vrouw! Langzaam maar zeker zouden de rollen worden omgedraaid en eigende de man zich het privilege toe om meerdere vrouwen te mogen bezitten, die op straffe van uitstoting niet alleen afhankelijk van hun broodheer werden, maar hem ook onderdanig moesten dienen. Dit was nodig omdat een man zich er alleen op die manier zekerheid over kon verschaffen dat zijn zaad ook daadwerkelijk zou worden 'uitgebroed' door zijn eigen uitverkorene(n).
Zo begon de man zich stilaan superieur te wanen en creëerde hij, op zijn beurt, niet alleen goden naar zijn evenbeeld; ook deed een mannelijke duivel zijn intrede in de geschiedenis. Hetgeen impliceerde dat naarmate de mannelijke dictatuur toenam het voor vrouwen steeds moeilijker werd om hun aanhankelijke trouw aan de godin te betuigen. Maar ook al kwam er op een gegeven moment zelfs een verbod op het uitvoeren van de, nu heidens genoemde, rituelen - en moest de aanbidding van de moedergodin worden afgezworen - toch bleef haar gezag gedurende de hele oudheid nog in takt. Pas in de mythe van Persephone en Pluto kunnen we de kentering waarnemen waardoor het grote rijk van de moedergodin uiteindelijk in elkaar zou storten.

In de allereerste periode hadden we ook al te maken met verhalen over goed en kwaad, licht en duister en het positieve versus het negatieve. Deze werden echter niet geprojecteerd op mannelijke archetypen. De toenmalige mens had te maken met de innige relatie tussen twee zusters, die in de kern uiteraard uit een en dezelfde hout waren gesneden. 
Het kenmerk van archetypische koppels is dat zij moeten leren zich uiteen te zetten met hun tegenpool. Eerst moeten ze zich door een moeilijke fase vol confrontaties zien heen te worstelen en pas als dat is gelukt kunnen ze, in alle gelukzaligheid, met elkaar versmelten. Gelukkig voor ons levert dit proces spannende verhalen op, waar wij veel van kunnen opsteken.
Om te beginnen verdiepen we ons in een vroege variant van de Pluto/Persephone mythe.

De stralende godin Inanna had haar tegenpool in haar monsterlijke zuster Ereshkigal. Inanna was een stralende persoonlijkheid met gouden lokken en blauwe ogen. Ze was verleidelijk en sensueel. Kende vele minnaars en had even zovele dienaars. Ze was zeer zelfbewust en was eigenlijk álles wat een vrouw graag zou willen zijn en dát wat een man graag in een vrouw wil zien. Behalve deze verrukkelijke eigenschappen kon ze wijs en tegelijkertijd dwaas zijn. Had ze een hart vol mededogen, waardoor ze in staat was veel troost te bieden en iedereen liefderijk aan haar borst te koesteren. Met deze overvloed aan kwaliteiten vertegenwoordigde de godin het heilige, álles omarmende principe. Ereshkigal daarentegen was een splijtende kracht. Dat was niet altijd zo geweest. Oorspronkelijk vormde ze een eenheid met haar stralende zuster. Maar zij was verkracht en had zich daarna zo vreselijk vernederd gevoeld dat ze beschutting had gezocht in het duister. In deze afzondering, van het leven van alledag, was Ereshkigal veranderd in een verbitterde en waanzinnige, oude vrouw. Die, in totale duisternis, haar leven sleet op een plaats, die toentertijd door de Babyloniers en Assyriërs ‘De Grote Plaats Beneden’ werd genoemd. De meest afschuwelijke plek ooit! Daar waar al het dode vlees eerst moet versterven en rotten alvorens de natuur het weer kan omzetten tot de vruchtbare grond van waaruit nieuw leven kan ontkiemen. De stralende Inanna was de eerste van een lijn vrouwen die allemaal Maan of Kore godin genoemd werden. 
Kore was de benaming voor de maagdelijke vrouw. Niet in de betekenis van ongerept, maar van een onafhankelijke, niet aan een man ondergeschikte, vrouw. Het koren verwees naar de verantwoordelijkheid voor de jaarlijkse oogsten en daarmee naar de zorg voor het aardse, materiële welzijn. Terwijl de maan de hemelse, meer spirituele verantwoordelijkheid voor het zielenheil van de mens symboliseerde.

Heden ten dagen, meer dan 2000 jaar na dato, zien we echter dat het rijk der almachtige geest over zijn hoogtepunt is en steeds meer verwordt tot een materialistisch en autoritair machtsprincipe. De hoogste tijd dus voor een nieuwe wending. Al zou het, mijns inziens, een foute denkwijze zijn om de moedergodin wederom op de troon te willen helpen. Nu moet er juist een synthese ontstaan tussen de vruchten van beide werelden, zodat Zon en Maan niet langer meer tegenover elkaar staan, maar volgens de wetten van de archetypen eindelijk op kunnen gaan in de Zon/Maan eenheid: het heilige huwelijk der tegenstellingen.

Er is een natuurwet die dicteert dat alles wat in het onbewuste sluimert op een gegeven moment bewust gemaakt moet worden. En Pluto wil dolgraag toegeven aan die brandende passie die hij steeds sterker in zich voelt gloeien. Hij moet dus wel op zoek naar een ongerepte bruid in de dageraad. Pure onschuld is wat híj nodig heeft om compleet te kunnen worden, want als de geslepen god van de onderwereld is hijzelf verre van dat. Hoe je het ook bekijkt, uiteindelijk is en blijft hij natuurlijk wel een verre nazaat van oermoeder Ereshkigal.
Pluto is dus verre van aangenaam gezelschap, maar desondanks wil hij zijn geluk beproeven en zijn eenzaam hart warmen aan een dochter van de dageraad. En zo sluipt hij, onzichtbaar als hij is, naar een weiland waar hij een groep jonge meisjes ziet spelen. Al zingend plukken ze bloemen en vrolijk genieten ze met elkaar van een verrukkelijke lentedag. 
In het midden van hen ziet hij een meisje dat liefelijker en onschuldiger is dan hij ooit in zijn stoutste dromen heeft mogen aanschouwen en meteen is hij radeloos verliefd en verloren. Maar geslepen als Pluto is, begrijpt hij dat deze, nog meer kind als vrouw zijnde Persephone, nooit met hem zal afdalen naar dat geheimzinnige en duistere rijk waarover hij de scepter zwaait. Hij begrijpt ook dat de moeder van dit meisje, de korengodin Demeter, er nooit en te nimmer in zal toestemmen dat hij haar dochter met zich mee zal voeren. Zeker niet naar de onderwereld die zij zo verfoeit. Alles zou Demeter er voor over hebben om haar kind te beschermen en dus moet Pluto een list verzinnen.
Gelukkig voor hem is het lot hem daarbij gunstig gezind, want de tijd is rijp voor een compromis tussen licht en duister. En zo plant Pluto stiekem, zijn eigen magistrale doodsbloem, de Narcis tussen de lieflijke lentebloemen. Die bloem die wel vrolijk van kleur is en onschuldig lijkt, maar die mysterieus ruikt en in haar geur iets verraadt van het geheim der seksualiteit.
Het meisje dat op de drempel staat de kindertijd te verlaten ruikt nieuwsgierig aan de wonderlijke bloem, die ze nooit eerder in de wei zag staan en bedwelmd door de geur kan ze zich niet beheersen. Ook al rilt en huivert ze, en voelt ze vaag aan dat ze op het punt staat iets onherstelbaars te doen, ze kán het lot niet tegenhouden en opgewonden plukt ze de bloem. Zoals ze dat al duizenden keren eerder deed en om net, als alle voorgaande keren, de bloemen naar moeder Demeter te brengen. Haar blij toeroepend, "Mama, kijk eens wat een mooie bloemen ik voor jou heb geplukt".
Edoch; deze keer zal het anders gaan! 
Precies op het moment waarop Persephone haar bloem plukt scheurt de aarde open. Onder woest tromgeroffel – gezeten op een van zijn vier zwarte paarden - stormt de prins der duisternis naar boven. Met één ruk trekt hij Persephone voor zich op het paard en even snel als hij was gekomen snelt hij weer terug het duister in.
Het hele voorval vond plaats in een fractie van een seconde. Eigenlijk leek het er zelfs even op alsof er helemaal niets was gebeurd. Behalve dan dat de aarde die ene maagd miste, waardoor het leven nooit meer zo zou zijn zoals voorheen. Simpel en betrouwbaar, omdat de bescherming van de godin, door alle tijden heen, via de lijn van moeder op dochter werd voortgezet.
Toen de vriendinnenschaar wanhopig naar moeder Demeter toesnelde en haar vertelde wat er was gebeurd, begreep deze ogenblikkelijk dat er een eind was gekomen aan het rijk der onafhankelijke vrouwen. Gevangen en verkracht als zij was deelde Persephone immers allerminst uit vrije wil het bed van haar heergemaal.
Demeter was radeloos. Niet alleen om het persoonlijk verlies van haar lieflijk lentekind, maar ook omdat ze dacht dat de toekomst geen enkel perspectief meer bood en nu was zij het die waanzinnig werd. Ze rukte zichzelf de haren uit haar hoofd en bekommerde zich niet langer meer om het lot van de mensen. Ze zorgde niet meer voor het koren en zo gebeurde het dat de oogsten niet meer konden worden binnen gehaald en de schuren niet meer werden gevuld. De mensen begonnen honger te lijden en eigenlijk zou hun lot er heel slecht uitgezien hebben als vader Zeus niet naar beneden had gekeken en zag hoe slecht het er met hen voorstond. Onmiddellijk riep hij Demeter bij zich en sprak tot haar, ‘jij bent zowel mijn zuster áls mijn gelijke, maar nu moet ik je toch ernstig toespreken want zó gaat het niet langer! Hoe verdrietig jij ook moge zijn, je bent en blijft een godin en het is jóuw taak om de mensen te beschermen".
Maar de waanzinnige Demeter was voor geen rede vatbaar en dus bleef Zeus niet anders over dan zijn machtige broer op het matje roepen.
"Deze keer ben je toch echt buiten je boekje gegaan. Ik eis dat je deze dochter terugstuurt naar haar moeder!"
Misschien had Pluto dat ook wel gewild. Wat had hij niet vol gezeten met dromen en verlangens naar een vrouw die hem zou beminnen en vele kinderen schenken. Maar zijn verovering was een jammerend meisje dat tranen met tuiten huilde om haar moeder. En daar raakt zelfs voor de meest vurige minnaar de lol toch wel snel vanaf.
Nee, Pluto had misschien de hele roof best ongedaan willen maken. Maar dit was onmogelijk. Persephone, nieuwsgierig en bedwelmd door de Narcis, die haar seksueel had gewekt, had een hap van de granaatappel genomen. Pluto’s doodsappel die symbool staat voor zijn zaad, omdat het een vrucht is met zoveel kleine pitjes. Het was een schilderachtige manier om Zeus te vertellen dat het huwelijk tussen het koppel wel degelijk was geconsumeerd. Hierdoor kon de roof dus nooit meer ongedaan worden gemaakt. Door het eten van de granaatappel was Persephone immers deelgenoot geworden van de geheimen van de onderwereld.
Toch moest er een oplossing komen en snel ook, want de situatie was kritiek. Maar dit zijn precies het soort momenten waarop grote doorbraken tot stand komen en zo kon de volgende bewustzijnssprong gemaakt worden.
Het zou voor het eerst in de geschiedenis van de mythen zijn dat er een compromis tussen licht en duister tot stand werd gebracht. Persephone mocht voortaan in de lente en zomerperiode terugkeren naar het rijk van haar moeder, zodat ze er zorg voor kon dragen dat het koren weer kon groeien en de oogst binnengehaald. Maar als de schuren waren gevuld, keerde ze terug naar het benedenrijk waar ze zich verenigde met haar heergemaal. Zo groeide ze zowel in haar rol van korengodin én koningin van de onderwereld en begon ze steeds meer te middelen in zaken van leven en dood. Hierdoor ontstond een nieuwe cyclus die, zelfs tot in onze tijd, verstrekkende gevolgen zou gaan krijgen.